SUBSIDIE = BEHOUD
Mr. Barry Meruma - Advocaat | Directeur HABITAT advocaten
‘De toekomst een verleden geven.’ Het is de slogan van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. De toekomst staat hierin centraal en het verleden wordt meegetrokken in de vaart der volkeren.
Draai je deze slogan om, dan staat er ‘Het verleden een toekomst geven.’ Is dat niet de praktijk van alledag? Het bestaande maritiem erfgoed duwt zich, vaak met pijn en moeite, naar de toekomst en probeert te overleven... Zie daar de goede wil, de afhankelijkheid van elkaar, maar ook: het spanningsveld. Politiek en recht in optima forma.
ZEEUWSE POON
Kortgeleden had ik Rein Schuddeboom, directeur van Erfgoedhavens Rotterdam, aan de lijn. Hij belde mede namens het Platform Erfgoedhavens Nederland. Vanwege alle wetswijzigingen zette hij het wel en wee van de erfgoedhavens bij mij op de kaart. De tweede inspiratiebron voor dit artikel was onze betrokkenheid bij het toekomstig behoud van een prachtige en zeldzame Zeeuwse poon, midden in Amsterdam.
Bij de voorbereiding van dit artikel viel er ineens een kwartje... In de kern draait het bij het behoud van schepen om de beschikbaarheid van geld voor de particuliere eigenaren. Overheidsgeld voor particuliere eigenaren en instellingen heet subsidie. En een subsidie kan alleen worden verstrekt als aan drie politieke en juridische voorwaarden is voldaan: (1) een wettelijke basis, (2) een subsidiebudget in een overheidsbegroting en (3) subsidiebeleid.
ERFGOEDWET
Het maritiem erfgoed, het varend erfgoed en historische schepen zijn – in beginsel denk ik dan – onderdeel van het roerend cultureel erfgoed zoals bedoeld in de Erfgoedwet. Want wat we willen meenemen naar de toekomst vergt registratie, selectie en validatie en vervolgens (beperkende) regels voor gebruik en beheer. Én geld, om particuliere eigenaren in staat te stellen om ‘ons’ erfgoed in optimale staat door te kunnen geven aan onze kinderen.
SUBSIDIEBELEID
In artikel 7.1 van de Erfgoedwet staat een algemene subsidiegrondslag voor de bescherming van cultureel erfgoed. Roerend cultureel erfgoed wordt in deze wet ‘cultuurgoed’ genoemd. De minister kan in uitzonderlijke gevallen een cultuurgoed aanwijzen als ‘beschermd cultuurgoed.’ Dat zijn er 164 op dit moment.
Er is landelijk geen specifek subsidiebeleid gepubliceerd voor het behoud van maritiem erfgoed, varend erfgoed en historische schepen in particulier eigendom.
Wel worden op aanvraag ad hoc ondersteunende subsidies verleend voor specifeke activiteiten in de branche die bijdragen aan behoud. Een raakvlak met de toeristische branche en het ondersteunen van toeristische activiteiten door de minister van Economische Zaken hielp bijvoorbeeld de ondersteuning van de bruine vloot.
OMGEVINGSWET
Met het in werking treden van de Omgevingswet op 1 januari 2024 komen er nieuwe juridische mogelijkheden in de ‘fysieke leefomgeving’ om de doelstellingen van de Erfgoedwet te bereiken. Te denken valt bijvoorbeeld aan het behoud van historische schepen in combinatie met een of meer rijksmonumenten, een combinatie met een beschermd stads- of dorpsgezicht of specifeke lokale regels voor een museumhaven. Er is in de Omgevingswet geen subsidiegrondslag opgenomen voor het behoud van cultuurgoederen.
ERFGOEDVERORDENING EN SUBSIDIEVERORDENING
Belangrijk in de bescherming van lokaal aanwezig erfgoed is de bevoegdheid van de provincies en gemeenten om zelf een erfgoedverordening vast te stellen. Een erfgoedverordening kan daarbij óók betrekking hebben op te beschermen cultuurgoederen, zoals historische schepen. Maar Amsterdam beperkt zich in de erfgoedverordening tot onroerend erfgoed. De gemeente Elburg, bijvoorbeeld, heeft een erfgoedverordening die wel ook het roerende erfgoed, dus cultuurgoederen omvat. Gemeenteraden hebben daarvoor vrije bevoegdheid.
DE TOEKOMST
Al met al ligt het voor de hand dat historische schepen straks kunnen worden beschermd en behouden binnen de fysieke leefomgeving waarin ze liggen. Met een aanwijzing als beschermd cultuurgoed op basis van een erfgoedverordening, op een plaats die is beschermd in het Omgevingsplan en met een subsidieregeling voor het beheer en onderhoud van het schip door de particuliere eigenaar.
Ik dacht weer aan de Zeeuwse poon, een – ook toeristisch – topstuk in de fysieke leefomgeving van Amsterdam. En aan de particuliere eigenaar, met de schone taak het schip mee te nemen naar de toekomst.
GOUDEN SLEUTEL
De ‘gouden sleutel’ moeten we dus vinden bij de lokale politiek, niet bij de landelijke overheid. Met registratie, regels en subsidiegeld voor de particuliere eigenaar, die ziel en zaligheid steekt in het behoud van ons erfgoed. Aan het werk maar weer... •
Als woonbootadvocaat schrijft Barry Meruma regelmatig juridische artikelen voor het woonboten magazine VLOT.